Gediz Grabeni Fay Sistemi 7 ve üzeri deprem üretme potansiyeline sahip

Manisa İl sınırları içinde uzunluğu 10 km’den daha fazla olan fay sistemlerine ait bilgiler AFAD'ın İl Afet Risk Azaltma Planı'nda yer aldı.

Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD) tarafından geçen yıl yayımlanan ve kentlerde olası büyük depremler ile etkilerini araştırmak, alınması gereken önlemleri belirlemek amacıyla hazırlanan “İl Afet Risk Azaltma Planı” (İRAP) raporları Ege’yi bekleyen afet tehdidini tüm çıplaklığıyla gözler önüne serdi. 2021 tarihli raporlara göre, yaklaşık 10 milyon 500 bin nüfusa ev sahipliği yapan Ege’deki 8 büyük kentte 7 ve üzerindeki olası bir depremde büyük bir yıkım yaşatacak.  Deprem riski yüksek bir diğer Ege ili olan Manisa için hazırlanan rapora göre, can ve mal kayıplarına yol açabilecek, kent genelinde uzunluğu 10 kilometreden uzun 15 adet fay sistemi bulunuyor. Tıpkı İzmir gibi önemli bir deprem kenti olan Manisa’nın kuzey ve orta bölgeleri zemin bakımından riskli ve yapılaşma açısından da tehlikeli olduğu hatırlatılırken 6.5 şiddetindeki olası bir depremde kötü senaryoya göre, yaklaşık 5 bin binanın yıkılacağı, 40 bin binanın ise ağır ve orta hasarlı olacağı öngörülüyor. Kentteki tahmini etkilenecek kişi sayısı ise 120 bin civarında. 98 bin yapıda hasara yol açabileceği bilgisi hatırlatıldı. Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD) tarafından hazırlanan rapora göre Manisada'ki fay hatları ile ilgili kritik bilgiler şu şekilde; 1. Akselendi Fayı (AksF) 18 km uzunluğundadır. Yaklaşık KB-GD uzanımlıdır. Baskın normal fay karakterine sahiptir. Akhisar Fayının doğusunda yer alır. Üç segmentten oluşur. Emre ve diğ. (2016) tarafından normal fay karakterli Holosen Fayı olarak sınıflandırılmıştır (DAUM 2020, Emre ve diğ. 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.52 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 2. Akhisar Fayı (AkhF) 12 km uzunluğundadır. Yaklaşık KB-GD doğrultuludur. Baskın normal fay karakterine sahiptir. Akselendi Fayının batısında yer alır. Kentin GB’sında gözlenir ve Karahöyük Dağı’nın kuzeydoğu sınırında sonlanır (DAUM 2020, Emre ve diğ. 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.28 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 3. Gediz Grabeni Fay Sistemi (GGFS) 140 km uzunluğundadır. Gediz Grabeni Fay Sistemi Manisa’dan Sarıgöl’e kadar uzanır. Devamındaki segmentin Denizli’ye kadar toplamda yaklaşık 200 km olacak şekilde devam ettiği rapor edilmiştir. Fay sistemi, Gediz grabenin güney kenarı boyunca uzanır. Baskın normal fay karakterine sahiptir (Emre ve diğ., 2011, 2018). Son yüzyılda 28 Mart 1969 tarihinde M=6.9 büyüklüğünde Alaşehir ve 28 Mart 1970 tarihinde M:7.2 büyüklüğünde Kütahya-Gediz depremlerine kaynaklık etmiştir (Eyidoğan ve diğ. 2011). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:7.69 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahip olduğu ortaya konmuştur 4. Gelenbe Fayı (GFZ) 24 km uzunluğundadır. Bigadiç-Akhisar arasında uzanır. Batısında Soma-Kırkağaç Faz Zonu yer alır. Genel doğrultusu K15D’dir. Fayın hareket kinematiği sağ yönlü doğrultu atım bileşeni olan baskın normal fay karakteri özelliği gösterir (Emre ve diğ., 2011, 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.68 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 5. Gölmarmara Fayı (GmF) 18 km uzunluğundadır. KB-GD uzanımlıdır. Gölmarmara Havzasının batı sınırını oluşturur. Holosen fay karakterindedir. (DAUM 2020, Emre ve diğ. 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.52 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 6. Halitpaşa Fayı (HF) 23 km uzunluğundadır. Genel olarak BKB-DGD doğrultuludur. Baskın normal fay karakterine sahiptir. Diri bir faydır ve Halitpaşa grabeninin oluşumundan sorumludur. Kuvaterner- Holosen fayı olarak sınıflandırılmıştır (DAUM 2020, Emre ve diğ. 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.66 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 7. Kemalpaşa Fayı (KpF) 52 km uzunluğundadır. Gediz Graben sisteminin batı uzunda yer alır. Normal faylanma mekanizmasına sahiptir. Genel olarak D-B uzanımlı bir doğrultuya sahiptir. Bölgedeki morfotektonik bulgular, fayın Holosen’de aktif olduğuna işaret etmektedir (Emre ve diğ., 2011, 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:7.13 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 8. Killik Fayı (KiF) 30 km uzunluğundadır. Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.81 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 9. Köprübaşı Fay Zonu (KFZ) 28 km uzunluğundadır. Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.77 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 10. Manisa Fayı (MF) 40 km uzunluğundadır. Gediz grabeninin kuzeybatı kolunda Turgutlu ile Manisa batısındaki Muradiye arasında yer alır. Baskın normal fay karakterine sahiptir. Diri bir faydır ve Holosen’de fay boyunca düşey doğrultuda önemli ölçüde yer değiştirmeler gerçekleşmiştir. Manisa Fayı, kenti boydan boya kat etmektedir ve keskin bir büklümle birbirinden ayrılabilen Doğu ve Batı olmak üzere iki segmentten oluşur. Doğu segmenti Kemalpaşa çayı ile Manisa İl’i (tarım işletmeleri tesisleri, avcılık kulübü atış sahası) arasında uzanır. Bu segment 15 km uzunluğunda ve K45B doğrultuludur. Düzlem eğimi 55-60° KD yönelimlidir. Batı segmenti kentin doğusu ile batıda Gediz nehri arasında yaklaşık 25 km uzunluğundadır. Bu segment 3 km genişliğe ulaşan bir zon içerisinde birbirine paralel fay parçalarından oluşur. Bu fayların genel doğrultuları K55B’dır. Batı segmenti, ekonomik yatırımların yoğun olduğu Manisa’nın sanayi bölgelerinden geçmektedir (Emre ve diğ. 2005, 2011, 2018, Özkaymak ve Sözbilir 2008, Özkaymak ve diğ. 2013). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.97 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. Kayma hızı ve deprem tekrarlanma periyodu: Manisa fayı için uzun dönem kayma hızı batı, merkez ve doğu bölümlerde, sırasıyla 0,1, 0,3 ve 0,26 mm/yıl ölçülmüştür (Özkaymak vd., 2011). Tekrarlanma periyodu ise, aynı fay segmenti üzerinde oluşmuş en az iki deprem arasındaki ortalama zamanı ifade eder. Tekrarlanma periyotları aktif bir fayın deprem tehlikesini değerlendirirken kullanılan en önemli parametrelerden birisidir. Son depremden sonra geçen zaman, tekrarlanma periyoduna yakın ise fay tehlike arz etmektedir. Manisa Fayı’nın etüt alanından geçen bölümünde yapılan paleosismolojik çalışmalara göre, Kuvaterner ve Holosen’de yüzeye ulaştığı ve yüzey faylanmasıyla sonuçlanmış en az 5 deprem ürettiği anlaşılmaktadır. Fayın üretmiş olduğu depremlerden yola çıkarak, fayın tekrarlanma aralığı Holosen dönemi için; 630 yıl ile 3500 yıl arasında değiştiği söylenilebilir. Fayın tipik karakteristik bir tekrarlanma aralığına sahip olmaması, fayın düzensiz tekrarlanma gösteren fay tipinde olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, 83saptanan olaylar, tarihsel dönem depremleri ile karşılaştırıldığında, E4, E5 ve E6 olaylarının sırasıyla MS 17, MS 926, MS 1845-1862 depremleriyle deneştirilebilir. Diğer E1-E3 olayları ise, fayın üretmiş olduğu ancak tarihsel kataloglarda bulunmayan MÖ tarih öncesi depremlere atfedilebilir. Sonuç olarak, Manisa Fayının orta ve doğu bölümü için, fayın en son depreminin MS 1845-1862 meydana geldiği değerlendirildiğinde, fayın 176-160 yıldır yıkıcı nitelikte deprem üretmediği görülmektedir. (Manisa Fayı Doğu Segmentinin Paleosismolojik Açıdan İncelenmesi ve Fay Sakınım Bandı Açısından Değerlendirilmesi, Sözbilir ve Diğerleri, 20121) 11. Ozanca Fayı (OF) 26 km uzunluğundadır. Genel olarak KB-GD doğrultuludur. Baskın normal fay karakterine sahiptir. İki ayrı segmentten oluşur. İlk segment, Lütfiye Köyü’nün kuzeydoğusundan başlayıp KB-GD doğrultusunda yaklaşık 10 km boyunca Kumkuyucak Köyü’nün güneybatısına kadar uzanır. İkinci segment, Kayaaltı ile Ozanca Köyü’nden geçerek Marmara Gölü’nün batı çökellerine kadar yükselti içerisinde yaklaşık 16 km boyunca devam eder (DAUM 2020, Emre ve diğ. 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.73 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 12. Rahmanlar Fayı (RF) 17 km uzunluğundadır. Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.48 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 13. Simav Fay Zonu (SFZ) 220 km uzunluğundadır. Farklı uzunluktaki segmentlerden oluşur. Genel olarak KB-GD uzanımlı bir diri fay zonudur. Fay segmentleri farklı büyüklüklerde yapısal çöküntüler oluşturur (örneğin Simav Havzası). Holosen içinde sınıflandırılır (Emre ve diğ. 2005, 2011, 2018). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde düşünüldüğünde, bir bütün olarak tek seferde kırılması durumunda teorik olarak M:7.95 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 14. Selendi Fayı (SF) 13 km uzunluğundadır. Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde teorik olarak M:6.33 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahiptir. 15. Soma-Kırkağaç Fay Zonu (SKFZ) 32 km uzunluğundadır. Soma-Kırkağaç arasında genel gidişleri KKD-GGB olan ve birbirine paralel geniş bir alana yayılan faylardır. Bu zonun doğu kesimini Gelenbe segmenti oluşturur ve sistem içinde faylar kuzeyde birbirine yaklaşan bir demet görünüm sunar. Fay düzlemlerinin dike yakın olmaları, fay zonları arasındaki havzaların morfolojik yapıları ve arazinin belli kesimlerinde sağ yönlü doğrultu atımlı faylanma göstermeleri, bu fay gruplarının sağ yönlü doğrultu atım bileşeni olan baskın normal faylar olabileceklerini göstermektedir (deprem.afad.gov.tr). Son yüzyılda 18 Kasım 1919 tarihinde M=6.9 büyüklüğünde Soma depremine kaynaklık etmiştir (Eyidoğan ve diğ. 2011). Bölgesel ölçekli genel tektonik yapı içinde bu zonun M:6.85 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahip olduğu ortaya konmuştur. MANİSA İLİNİN DEPREM KAYNAKLARININ ÜRETEBİLECEKLERİ MAKSİMUM DEPREM BÜYÜKLÜĞÜ, DEPREM TEKRARLANMA PERİYODU VE KAYMA HIZI DEĞERLENDİRMESİ Manisa ve yakın çevresinde yer alan, depreme kaynaklık edebilecek söz konusu fay sistemlerinin uzunlukları 12-220 km arasında değişmektedir. Bu sistemlerin parçalı olarak segmentler halinde değil, tek seferde bir bütün olarak kırılmaları durumunda oluşacak deprem büyüklüklerinin Mw=6.28 ile Mw=7.95 arasında (Wells ve Coppersmith 1994) değişebileceği hesaplanmıştır Manisa İl’i yakın çevresinde yer alan deprem kaynaklarının uzunlukları (km) ve bu fayların üretebilecekleri maksimum deprem büyüklükleri (Mw). Mw, Moment büyüklüğüdür. Hesaplamalarda deprem üreten fay sisteminin türü Normal Fay olarak seçilmiştir (Wells ve Coppersmith 1994). MANİSA FAYLARININ ÜRETEBİLECEĞİ MAKSİMUM DEPREM BÜYÜKLÜKLERİ Akselendi Fayı 18 6.52 Akhisar Fayı 12 6.28 Gediz Grabeni Fay Sistemi 140 7.69 Gelenbe Fayı 24 6.68 Gölmarmara Fayı 18 6.52 Halitpaşa Fayı 23 6.66 Kemalpaşa Fayı 52 7.13 Killik Fayı 30 6.81 Köprübaşı Fay Zonu 28 6.77 Manisa Fayı 40 6.97 Ozanca Fayı 26 6.73 Rahmanlar Fayı 17 6.48 Simav Fay Zonu 220 7.95 Selendi Fayı 13 6.33 Soma-Kırkağaç Fay Zonu 32 6.85 Ülkemizi içine alacak şekilde GPS/GNSS verileri kullanılarak yürütülen kayma hızı  analizlerinde ve deformasyon çalışmalarında Avrasya levhası temel alındığında, KAFZ ve DAFZ ile sınırlanan Anadolu levhasının (bloğunun), Afrika-Arap levhalarının kuzeye hareketi Batıya hareket ettiği görülmektedir. Bu hareket, Türkiye’nin doğu kesimlerinde KB yönlü, Orta Anadolu Bölgesinde D-B uzanımlı ve Ege Bölgesinin olduğu Batı kesiminde saatin dönüş yönünün tersi olacak GB yönlü olduğu, yılda ortalama 21 mm olacak şekilde hareket ettiği gözlenmektedir.